Een onderzoekende houding binnen onderwijsteams stimuleert continue professionele ontwikkeling en innovatie. Het creëert een cultuur waarin leerkrachten kritisch reflecteren, nieuwsgierig blijven en samen leren. Als leidinggevende kunt u dit bevorderen door zelf het goede voorbeeld te geven, gerichte activiteiten te organiseren en onderzoekend leren in de dagelijkse praktijk te integreren. Zo ontstaat een team dat voortdurend zoekt naar verbetering en vernieuwing in het onderwijs.
Wat is een onderzoekende houding en waarom is dit belangrijk voor onderwijsteams?
Een onderzoekende houding in onderwijscontext betekent dat professionals nieuwsgierig en kritisch zijn, open staan voor nieuwe inzichten en bereid zijn om bestaande praktijken te onderzoeken en te verbeteren. Het kenmerkt zich door een voortdurende wil om te leren en te ontwikkelen, waarbij vragen stellen en reflecteren centraal staan.
Deze houding is essentieel voor de professionele ontwikkeling van onderwijsteams. In een snel veranderende maatschappij moeten onderwijsprofessionals zich voortdurend aanpassen aan nieuwe inzichten, technologieën en maatschappelijke ontwikkelingen. Teams met een onderzoekende houding zijn beter in staat om:
- Actuele kennis en vaardigheden te ontwikkelen
- Kritisch te kijken naar de eigen onderwijspraktijk
- Gefundeerde beslissingen te nemen over onderwijsvernieuwingen
- Een leven lang leren voor te leven aan leerlingen
Voor de onderwijskwaliteit betekent een onderzoekende houding dat er voortdurend wordt gewerkt aan verbetering. Onderwijsteams die kritisch reflecteren op hun handelen, experimenteren met nieuwe aanpakken en leren van resultaten, creëren rijkere leeromgevingen voor kinderen. Ze stellen zich niet tevreden met routines maar zoeken actief naar wat werkt en wat beter kan.
Bovendien draagt een onderzoekende houding bij aan onderwijsinnovatie. Teams die nieuwsgierig zijn, vragen stellen en open staan voor nieuwe ideeën, zijn eerder geneigd om innovatieve onderwijsconcepten te verkennen en toe te passen in hun praktijk.
Welke kenmerken tonen aan dat een onderwijsteam een onderzoekende houding heeft?
Een onderwijsteam met een onderzoekende houding vertoont diverse observeerbare kenmerken in hun dagelijkse praktijk. Deze teams stellen regelmatig kritische vragen bij bestaande werkwijzen en zoeken actief naar verbetering, in plaats van vast te houden aan “zo doen we het altijd al”.
De meest herkenbare kenmerken van een onderzoekende houding zijn:
- Nieuwsgierigheid – Teamleden stellen veel vragen, zijn geïnteresseerd in nieuwe ontwikkelingen en volgen actief vakliteratuur en onderwijsonderzoek
- Kritisch denken – Het team neemt niet zomaar aan wat anderen beweren, maar onderzoekt beweringen, vraagt om onderbouwing en weegt verschillende perspectieven
- Reflectievermogen – Er is regelmatige reflectie op het eigen handelen, zowel individueel als in teamverband, waarbij successen én mislukkingen worden geanalyseerd
- Experimenteerdrang – Het team durft nieuwe aanpakken uit te proberen, is niet bang voor fouten en ziet deze als leermomenten
- Kennisdeling – Ervaringen, inzichten en nieuwe kennis worden actief gedeeld binnen het team en soms ook daarbuiten
- Datagerichtheid – Beslissingen worden genomen op basis van verzamelde gegevens in plaats van aannames
- Dialooggerichtheid – Er is een open gesprekscultuur waarin verschillende meningen worden gewaardeerd
In de praktijk zie je deze kenmerken terug in teamvergaderingen waar inhoudelijke discussies plaatsvinden, in leerkrachten die elkaars lessen bezoeken en feedback geven, en in de bereidheid om nieuwe methodes eerst klein uit te proberen en te evalueren voordat ze breed worden ingezet.
Hoe kan ik als leidinggevende het goede voorbeeld geven in onderzoekend gedrag?
Als leidinggevende speelt u een cruciale rol in het stimuleren van een onderzoekende houding door zelf modelgedrag te tonen. Uw team kijkt naar uw acties en houding als richtlijn voor wat gewaardeerd wordt binnen de organisatie. Wanneer u zelf nieuwsgierig, reflectief en leergierig bent, geeft u een krachtig signaal af.
Effectieve manieren om het goede voorbeeld te geven zijn:
- Toon uw eigen leerproces – Deel openlijk waar u mee bezig bent op het gebied van professionalisering. Bespreek boeken, artikelen of opleidingen en trainingen die u volgt
- Stel vragen in plaats van antwoorden te geven – Reageer op problemen of uitdagingen met vragen die aanzetten tot nadenken: “Wat weten we hierover?”, “Welke aanpakken zouden kunnen werken?”
- Reflecteer openlijk – Evalueer beslissingen en projecten transparant, inclusief uw eigen rol daarin. Erken fouten en benoem wat u daarvan hebt geleerd
- Zoek naar onderbouwing – Vraag bij voorstellen en ideeën naar onderzoek of ervaringen die de effectiviteit aantonen
- Creëer experimenteerruimte – Geef expliciet toestemming om nieuwe aanpakken uit te proberen en maak duidelijk dat niet alles meteen hoeft te slagen
- Faciliteer kennisdeling – Organiseer momenten waarop teamleden ervaringen en inzichten kunnen uitwisselen
Praktisch kunt u dit vormgeven door bijvoorbeeld een vast agendapunt “Wat heb ik geleerd?” toe te voegen aan teamvergaderingen, door regelmatig artikelen of onderzoeken te delen met uw team, of door zelf lessen te geven waarin u nieuwe methoden demonstreert. Door uw eigen nieuwsgierigheid en leergierigheid zichtbaar te maken, creëert u een cultuur waarin deze eigenschappen gewaardeerd worden.
Welke activiteiten stimuleren effectief een onderzoekende houding in het team?
Er zijn diverse concrete activiteiten die bijzonder effectief zijn om een onderzoekende houding binnen uw onderwijsteam te stimuleren. Deze activiteiten brengen teamleden samen rond gezamenlijk leren en onderzoeken, wat de professionele cultuur versterkt.
De meest impactvolle activiteiten zijn:
- Professionele leergemeenschappen (PLG’s) – Vorm kleine groepen rond specifieke onderwijsthema’s waarin teamleden samen literatuur bestuderen, praktijkervaringen delen en nieuwe aanpakken ontwikkelen
- Lesson Study – Laat leerkrachten samen lessen ontwerpen, observeren en analyseren, met focus op het leerproces van de leerlingen
- Onderzoeksprojecten – Organiseer kleine praktijkgerichte onderzoeken naar vraagstukken die leven in de school, waarbij teamleden data verzamelen en analyseren
- Intervisie – Faciliteer gestructureerde gesprekken waarin teamleden elkaar helpen bij het oplossen van praktijkvraagstukken
- Studiedagen – Organiseer inspirerende studiedagen met externe experts, maar zorg voor actieve verwerking en vertaling naar de eigen praktijk
- Collegiale consultatie – Creëer een systeem waarbij teamleden elkaars lessen bezoeken en feedback geven
- Kenniscafés – Organiseer laagdrempelige bijeenkomsten waar teamleden nieuwe ideeën of ervaringen kunnen presenteren
- Boek- of artikelbesprekingen – Lees samen relevante vakliteratuur en bespreek de implicaties voor de eigen praktijk
Bij het organiseren van deze activiteiten is het belangrijk om voldoende tijd in te plannen, duidelijke doelen te stellen en de opbrengsten zichtbaar te maken. Ook het creëren van een veilige omgeving waarin teamleden zich kwetsbaar durven opstellen is essentieel. Succesvolle activiteiten worden gekenmerkt door een combinatie van nieuwe input, gezamenlijke verwerking en concrete toepassing in de praktijk.
Hoe integreer ik onderzoekend leren in de dagelijkse onderwijspraktijk?
Het integreren van onderzoekend leren in de dagelijkse onderwijspraktijk zorgt ervoor dat het geen incidentele activiteit blijft, maar een continu proces wordt. Door het verweven in bestaande structuren en routines wordt het een natuurlijk onderdeel van het werk.
Effectieve integratiemogelijkheden zijn:
- Teamoverleggen transformeren – Maak van reguliere vergaderingen leermomenten door inhoudelijke thema’s centraal te stellen in plaats van organisatorische zaken. Reserveer bijvoorbeeld het eerste half uur voor een inhoudelijk onderwerp
- Datamuren creëren – Visualiseer relevante gegevens over leerlingresultaten of onderwijskwaliteit op een centrale plek, zodat deze regelmatig besproken kunnen worden
- Reflectievragen inbouwen – Introduceer vaste reflectiemomenten na lessen of projecten met vragen als: “Wat werkte goed?”, “Wat zou je anders doen?” en “Wat heb je geleerd?”
- Microlearning faciliteren – Deel regelmatig korte artikelen, video’s of podcasts die in 5-10 minuten te verwerken zijn, bijvoorbeeld via een wekelijkse e-mail of een digitaal prikbord
- Buddy-systeem opzetten – Koppel teamleden aan elkaar om regelmatig samen te reflecteren op hun onderwijspraktijk
- Lesvoorbereidingen verrijken – Voeg een reflectiecomponent toe aan lesvoorbereidingsformats met vragen over de onderbouwing van keuzes
- Successen en mislukkingen vieren – Creëer een ritueel waarin teamleden regelmatig hun successen én mislukkingen delen, inclusief wat ze daarvan hebben geleerd
Een belangrijke succesfactor is het creëren van tijd en ruimte. Onderzoekend leren vraagt om momenten van bezinning en verdieping. Dit kan betekenen dat andere zaken minder aandacht krijgen of efficiënter worden georganiseerd. Ook het erkennen en waarderen van onderzoekend gedrag helpt bij de integratie. Vier kleine successen, benoem goede voorbeelden en maak de meerwaarde zichtbaar voor het team.
Welke externe bronnen kunnen mijn team helpen bij het ontwikkelen van een onderzoekende houding?
Externe bronnen en expertise kunnen een waardevolle aanvulling zijn op de interne inspanningen om een onderzoekende houding te ontwikkelen. Ze brengen nieuwe perspectieven, specialistische kennis en inspirerende voorbeelden die het leerproces van uw team kunnen verrijken en verdiepen.
De meest waardevolle externe bronnen zijn:
- Studiereizen – Bezoek andere scholen of onderwijsinstellingen, in binnen- of buitenland, die bekend staan om hun innovatieve aanpak of excellente resultaten. Onze studiereizen naar bijvoorbeeld Finland of Reggio Emilia bieden inspirerende kijkjes in andere onderwijsculturen
- Samenwerkingen met onderzoeksinstituten – Ga partnerschappen aan met hogescholen of universiteiten waarbij onderzoekers en docenten samenwerken aan praktijkgericht onderzoek
- Externe trainingen – Laat teamleden deelnemen aan cursussen of workshops over onderzoekend leren, data-analyse of reflectieve praktijken
- Onderwijsadviesbureaus – Schakel specialisten in die uw team kunnen begeleiden bij het ontwikkelen van een onderzoekscultuur
- Netwerken en leergroepen – Stimuleer deelname aan bovenschoolse netwerken waar professionals van verschillende scholen samen leren
- Online platforms – Maak gebruik van digitale kennisplatforms zoals Leraar24, Didactiefonline of internationale platforms als Edutopia
- Vakliteratuur en onderzoekspublicaties – Abonneer uw school op relevante vaktijdschriften of koop een kleine bibliotheek met kernwerken over onderwijsinnovatie
Bij het kiezen van externe bronnen is het belangrijk om aan te sluiten bij de specifieke behoeften en vragen van uw team. Niet elke externe bron is voor elk team even waardevol. Zorg ook voor een goede balans tussen inspiratie opdoen en concrete toepasbaarheid. De meest effectieve externe input leidt tot directe vertaling naar de eigen praktijk.
Een onderzoekende houding in uw onderwijsteam ontwikkelt zich niet vanzelf, maar vraagt om doelgerichte stimulering en ondersteuning. Door als leidinggevende het goede voorbeeld te geven, gerichte activiteiten te organiseren, onderzoekend leren in de dagelijkse praktijk te integreren en gebruik te maken van externe bronnen, creëert u een lerende cultuur waarin professionele ontwikkeling en onderwijsinnovatie floreren. Heeft u behoefte aan persoonlijk advies over hoe u dit in uw specifieke situatie kunt aanpakken? Neem dan gerust contact met ons op voor een vrijblijvend gesprek.
