Als we jonge kinderen iets willen leren of laten ontdekken, doen we dat via spel. Voor elke taal-, reken- of sociaal-emotionele activiteit kunnen we een scala aan spelideeën uit de kast trekken. Maar er zijn ook regelfuncties in het brein die we willen oefenen, zoals taakinitiatie, volgehouden aandacht of emotieregulatie. Kunnen we deze executieve functies ook trainen met spelletjes? En zo ja, wat voor spelletjes?
Executieve functies (EF) zijn de regelfuncties van je brein die je nodig hebt bij alles wat je doet, zoals plannen, beginnen aan een taak of nadenken voordat je iets onderneemt. De elf EF zijn:
Door aan EF te werken blijven kinderen zichzelf ontwikkelen, voelen ze zich competenter en over het algemeen gelukkiger. Het is dus erg belangrijk om deze functies te trainen!
Het korte antwoord is: ja! We kunnen EF zeker verder ontwikkelen via spel. Spel zet kinderen actief in beweging en zorgt voor betrokkenheid. Een eenvoudig spel als memory verbetert bijvoorbeeld het werkgeheugen van kinderen, en reactiespelletjes oefenen inhibitie (het onderdrukken van impulsen). Je ziet het: de spelletjes hoeven helemaal niet ingewikkeld te zijn!
Hieronder geven we een aantal ideeën voor spelletjes die je kunt spelen met jonge kinderen, waarbij de nadruk ligt op het verbeteren van hun EF.
Puzzels helpen kinderen om op een gestructureerde manier problemen op te lossen. Kies een puzzel met een passend thema, zoals seizoenen of beroepen. Het werken aan een puzzel leert jonge kinderen om een taak te beginnen en deze stap voor stap af te ronden, ook als het moeilijk is. Dit draagt bij aan hun taakinitiatie en doorzettingsvermogen.
Spelletjes waarbij kinderen moeten samenwerken aan een gemeenschappelijk doel, zoals het spel Samenspraak, stimuleren de emotieregulatie. Ze moeten samenwerken om de pionnen op de juiste plek in het spelbord te krijgen. Zo leren kinderen omgaan met de emoties rond winnen en verliezen, en oefenen ze in het wachten op hun beurt.
Een reactiespel kan helpen bij het ontwikkelen van inhibitie. Bij een commandospel bijvoorbeeld reageren de kinderen alleen wanneer de spelleider ‘commando’ voor de opdracht zegt. Bij ‘commando klappen’ beginnen ze te klappen. Als de spelleider alleen ‘klappen’ zegt, reageren ze niet. Dit vraagt van kinderen om goed na te denken voordat ze handelen en hun impulsen te beheersen. Je maakt het uitdagender door verschillende bewegingen toe te voegen, zoals huppelen, springen of draaien.
Spelen met constructiemateriaal, zoals bouwblokken of het magnetisch constructiemateriaal Coblo, stimuleert het plannen en organiseren. Je kunt kinderen een specifieke opdracht geven; ‘bouw een toren met vier verdiepingen’ of ‘maak een brug waar een auto onderdoor kan’. Door deze duidelijke, haalbare doelen te geven, leren kinderen stap voor stap hoe ze hun ideeën kunnen omzetten in iets concreets. Ze moeten nadenken over welke materialen ze nodig hebben en in welke volgorde ze moeten bouwen.
Bij het spelen van memory moeten kinderen zich goed concentreren en onthouden waar bepaalde kaartjes liggen. Dit vereist dat ze informatie in hun werkgeheugen houden terwijl ze proberen de juiste paren te vinden.
Bij het spel Wat doen we? draaien de kinderen om de beurt twee kaartjes om. Staan er op die kaartjes twee kinderen die hetzelfde doen, ook al is het plaatje niet identiek, dan mag de speler deze kaartjes pakken en ze voor zich neerleggen. Alle spelers proberen te onthouden op welke plaats de juiste combinaties liggen. De speler met de meeste paren wint.
Met het kwartet Breinelftal leren kinderen spelenderwijs over de elf EF. Het spel bestaat uit elf personen (een voetbalteam) die elk staan voor een EF met specifieke kenmerken. Om de beurt vragen de kinderen een kaart aan een ander kind om zo een kwartet compleet te krijgen. Als ze de vier kaarten van een kwartet hebben, verdienen ze de bijpassende persoonskaart. Iedere persoonskaart is voorzien van een spelsuggestie waarmee de kinderen deze EF op een leuke manier kunnen trainen.
Spelenderwijs werken aan executieve functies is niet alleen nuttig, maar ook ontzettend leuk. Duik dus in je kasten met spelletjes en ontwikkelingsmaterialen, en bekijk welke daarvan je kunt gebruiken voor het verbeteren van EF van kinderen. Zo leg je een belangrijke basis voor succes op school en in hun verdere leven!
